Từ sự phát triển của blog ở VN- nghĩ về sức mạnh của dân báo

Song Chi

Uploaded with ImageShack.us
DẪN NHẬP
Trong một chế độ độc tài, khi mà từ bộ máy Nhà Nước cho đến quân đội, luật pháp, truyền thông… nằm hoàn toàn trong tay chính quyền, một trong những con đường đấu tranh khả thi nhất và hữu hiệu nhất để thức tỉnh mọi người, giành lại quyền tự do dân chủ cho nhân dân và đem lại một thể chế chính trị tốt đẹp hơn cho đất nước có lẽ nên bắt đầu từ truyền thông. Nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi cuộc cách mạng công nghệ thông tin trên thế giới đã đem lại những phương tiện giao tiếp, truyền thông nhanh lẹ và tuyệt vời như internet chẳng hạn.
Khi Liên Xô sụp đổ, ở Liên Xô và hầu hết trên thế giới, internet chưa phát triển, chỉ mới nhờ vào máy Fax mà người dân Liên Xô đã biết được rằng những gì đang xảy ra trên thế giới khác xa với những gì đang diễn ra trên đất nước mình và nhân dân đã bị che mắt như thế nào. Nhiều bí mật trong lịch sử, những mặt trái của chính quyền Xô Viết cũng như con người thật của những vị lãnh tụ được sùng bái như Xtalin v.v…được tiết lộ, đã làm rúng động bao người.
So với thời điểm 1991 ấy, internet hiện nay đã phát triển vượt bực và cùng với nó, thế giới với hàng loạt thông tin trái ngược, đa chiều… đã mở ra trước mắt những người dân sống trong những chế độ độc tài kìm hãm, che giấu thông tin. Internet đã khiến cho những nhà nước độc tài lúng túng, bối rối và bất lực, không thể nào ngăn chặn hết mọi luồng thông tin, mọi sự giao tiếp của người dân với nhau, với thế giới bên ngoài và với SỰ THẬT.
Có thể ở những quốc gia nào khác, những người đấu tranh thường sử dụng con đường bạo lực vũ trang-thậm chí đánh bom tự sát. Nhưng ở một vài quốc gia, điều đó không khả thi, không phù hợp và chắc chắn không được dư luận đông đảo nhân dân đồng tình. Không có lực lượng, không vũ khí, không có bất cứ một thứ gì trong tay, những con người đấu tranh cho tự do dân chủ trong các quốc gia như vậy ngày nay đã tìm thấy một trong những con đường phù hợp nhất, đó là: con đường ôn hòa, bất bạo động và sử dụng truyền thông để truyền bá tư tưởng, vạch mặt chính quyền và thức tỉnh nhân dân. Để đấu tranh lại với hệ thống truyền thông chính thống-công cụ thông tin, tuyên truyền của một chính quyền-bao gồm hàng trăm tờ báo, hàng chục đài phát thanh, đài truyền hình lớn nhỏ…những con người yêu dân chủ, tự do đã tìm đến máy tính, internet, điện thoại di động… Trong phạm vi bài viết này tôi muốn nói đến sự phát triển của blog và cộng đồng blogger ở VN trong những năm qua, đã tạo thành một mạng lưới dân báo vô cùng đa dạng, nhanh nhạy, có sức lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng mạng, và đã cùng với hệ thống báo chí VN ở hải ngoại, các diễn đàn báo chí độc lập...góp phần xuyên thủng bóng tối dày đặc của sự bưng bít thông tin của nhà cầm quyền VN, thức tỉnh nhận thức của nhiều người và góp phần vào con đường đấu tranh dân chủ cho VN.

CON ĐƯỜNG PHÁT TRIỂN CỦA MẠNG LƯỚI BLOG Ở VN
Thoạt đầu, khi xuất hiện ở VN, cũng như ở các quốc gia khác, blog là một dạng nhật ký cá nhân, chủ yếu được giới trẻ sử dụng như một nhu cầu thể hiện những cảm xúc, suy nghĩ của mình và chia sẻ những thông tin, kiến thức...với bạn bè và với người khác. Giai đoạn đầu người lớn, dân trí thức còn cho đó chỉ là trò chơi của bọn trẻ. Rồi thì một số bạn tập tành làm thơ, viết văn cũng đem lên blog. Blog đã trả quyền xuất bản về cho từng cá nhân. Và ở VN cũng như ở một số quốc gia khác trên thế giới, nhiều tác phẩm đã được phổ biến trên blog trước khi in thành sách. Thậm chí đã hình thành cả một dòng văn học mạng với những tác giả riêng và có những đặc điểm, tính chất riêng của nó. Nhưng đó lại là một vấn đề khác, bài viết này không phải để nói về điều đó.
Thực tế sinh hoạt blog, một bước tiến của nhân loại vào thế kỷ 21, là một hoạt động hết sức bình thường trong những xã hội tự do dân chủ. Đây là quyền viết, quyền đọc và quyền phát hành vượt qua mọi rào cản và biên giới. Chỉ trong những xã hội mà quyền tự do ngôn luận, tự do thông tin, tự do báo chí là điều bất khả như ở VN, thế giới blog mới trở thành một phương tiện gần như duy nhất để chia sẻ và trao đổi thông tin đa chiều, bày tỏ quan điểm, thái độ trước những vấn đề mang tính thời sự của đất nước, xã hội và những chủ trương, việc làm sai trái của chính quyền. Điều này cũng xảy ra ở một quốc gia có nhiều điểm tương đồng về thể chế chính trị với VN như Trung Quốc chẳng hạn.
Khi tôi bắt đầu mở blog vào năm 2007 thì tôi đã thuộc loại chậm lụt lắm rồi và cộng đồng blogger ở VN đã phát triển rất mạnh, với khoảng 6 triệu người sử dụng blog vào thời điểm đó-đa phần là sử dụng yahoo360. Dạo đó, có lần tôi đã viết một bài viết trên blog đại ý là trước khi tham gia vào thế giới blogger, tôi rất bi quan về ý thức chính trị, xã hội của giới trẻ ở VN, tôi cứ nghĩ rằng giới trẻ ở VN chỉ biết học gạo hoặc tệ hơn chỉ biết ăn chơi, đàn đúm...chả quan tâm gì đến tình hình xã hội, vận mệnh của đất nước. Nhưng tôi đã lầm. Khi mở blog, đọc blog, tôi mới thấy là các bạn trẻ rất quan tâm đến chính trị và có những bài viết vô cùng sâu sắc về tình hình xã hội ở VN. Thậm chí đã có những nhóm, những tổ chức được hình thành từ trên blog. Ví dụ như nhóm CLB Nhà báo tự do của anh Nguyễn Văn Hải tức bloggers Điếu Cày, đã có ý thức dùng blog như một phương tiện đấu tranh đòi tự do ngôn luận, tự do báo chí, vạch trần những thông tin bị nhà nước bưng bít như những cuộc biểu tình của dân oan, của công giáo từ những năm 2007, 2008.
Và từ thế giới blog, dần dần đã hình thành những hoạt động off line, nghĩa là các bạn trên blog tổ chức gặp gỡ nhau bên ngoài đời, cùng nhau làm những công việc chung. Lúc đầu chỉ là những hoạt động có tính chất xã hội như vụ kêu gọi quyên góp cho thân nhân những người bị nạn trong vụ sập cầu Cần Thơ vào tháng 9.2007 chẳng hạn. Rồi tiến dần đến những hoạt động có tính chất chính trị hơn. Một trong những ví dụ thành công nhất là cuộc biểu tình chống Trung Quốc xâm lược Trường Sa Hoàng Sa, nhân vụ nhà cầm quyền Trung Quốc ra quyết định thành lập huyện Tam Sa bao gồm cả Hoàng Sa và Trường Sa của VN vào tháng 12.2008. Cuộc biểu tình đó bắt đầu từ lời kêu gọi trên mạng của cộng đồng blogger, mà chủ yếu là của các bạn sinh viên, học sinh, các bạn hẹn nhau đúng ngày chủ nhật 9.12.2008 vào lúc 9 giờ sáng trước cửa Tòa Đại Sứ Trung Quốc ở Hà Nội và Tổng lãnh sự quán Trung Quốc tại Sài Gòn. Thế là hàng trăm bạn trẻ trước đó không hề biết mặt nhau, chỉ nghe theo lời kêu gọi trên mạng mà nhất loạt có mặt đúng giờ, đúng địa điểm. Phải nói là trong cuộc biểu tình này, giới sinh viên học sinh blogger trẻ đã đi đầu, còn ở Sài Gòn, các văn nghệ sĩ trí thức là đi sau, lúc đầu là đi ra xem bọn trẻ biểu tình thế nào, thấy có không khí quá bèn tham gia luôn. Nói cho công bằng là như vậy. Cuộc biểu tình vào lần đầu thì thành công vì nhà nước bất ngờ. Nhưng hai chủ nhật liên tiếp thì bị đàn áp ngay, nhiều sinh viên, văn nghệ sĩ đã bị đưa về đồn công an làm việc, và bắt đầu bị hăm dọa, trù dập các kiểu. Đến lúc này thì nhà nước VN đã thực sự lo ngại cái chuyện blog và cộng đồng blogger ở VN rồi. Và bắt đầu từ đó là họ theo dõi, phong tỏa, phá hoại...thế giới blog và các blogger có tên tuổi hoặc những blogger nào kết thành nhóm, có tiêu chí hoạt động hẳn hoi.

SỨC MẠNH VÀ GIÁ TRỊ CỦA MỘT NỀN BÁO CHÍ NHÂN DÂN
Càng ngày cộng đồng blogger càng bị đàn áp mạnh tay hơn. Tuỳ theo từng đợt khi “bầu không khí chính trị trên mạng” nóng lên vì những vấn đề thời sự đang xảy ra trong xã hội. Ví dụ như giai đoạn trước và trong những ngày diễn ra cuộc rước đuốc Olympic Bắc Kinh ngang qua Sài Gòn ngày 29.4.2008. Hàng loạt văn nghệ sĩ, blogger bị bắt từ vài ngày cho đến một tuần. Và anh Nguyễn Văn Hải tức blogger Điếu Cày cũng bị bắt vào dịp này với bản án ngụy tạo về tội trốn thuế 30 tháng tù giam. Đây là blogger đầu tiên ở VN bị kết án tù giam dài ngày, như là một sự dằn mặt cộng đồng blogger VN. Đây cũng là những ngày mà hàng loạt blogger khác trong đó có cả tôi bị mất việc, bị những đòn trả đũa của nhà nước VN.
Hoặc những giai đoạn mà nhà nước VN cho là “thời điểm nhạy cảm” như trước thềm đại hội Đảng lần thứ XI sắp tới, thì từ năm ngoái đến nay nhà nước VN đã và đang gia tăng sự kiểm soát mọi mặt về tư tưởng, tinh thần của người dân. Còn nhớ vào khoảng tháng 6.2009, tiếp theo những nhà hoạt động chính trị, giới văn nghệ sĩ, trí thức, luật sư, giáo dân…lại đến lượt giới blogger ở VN bị đàn áp, bắt bớ hoặc sách nhiễu về tinh thần, gây khó dễ cho cuộc sống bằng cách này hay cách khác… Trong đợt này có nhà báo Huy Đức tức blogger Osin bị ngưng hợp đồng làm việc, nhà báo Phạm Đoan Trang tức blogger TrangRidiculous, blogger Nguoibuongio, blogger Mẹ Nấm…bị bắt giữ, ngay cả anh Trần Huỳnh Duy Thức trong vụ các nhà hoạt động dân chủ bị bắt vừa rồi cũng là blogger nổi tiếng với nickname Trẩn Đông Chấn, Changeweneed…
Bên cạnh việc trấn áp giới blogger, nhà nước VN tìm cách gây sức ép ngược lại với công ty yahoo. Dưới sức ép của nhà nước VN cộng với một vài nguyên nhân khác nữa, yahoo đã tuyên bố đóng cửa hệ thống yahoo360 là hệ thống blog có số lượng người sử dụng đông nhất ở VN lúc bấy giờ. Cộng đổng bloggers tứ tán đi khăp nơi, người sang multiply, người sang faceblook, người sang twitter, blogspot v.v...Tan đàn sẻ nghé một thời gian nhưng rồi lại vẫn tụ lại được, tiếp tục viết, tiếp tục liên kết với nhau. Dân viết nhiều về chính trị xã hội lại chủ yếu chuyển sang chọn multiply. Có người cùng lúc sử dụng hai, ba hình thức blog khác nhau, thậm chí 10 blog khác nhau cùng lúc như trường hợp blogger họa sĩ Đinh Tấn Lực chẳng hạn. Có một điều rất hay là giai đoạn về sau này dù sử dụng loại hình thức blog nào thì cộng đồng blogger vẫn kết nối, chia sẻ thông tin được với nhau, liên kết với nhau.
Càng ngày bài vở trên các blog càng trở nên có chất lượng, càng ngày càng xuất hiện nhiều blogger tên tuổi, thật sự là những nhà dân báo mà bài vở của họ được đón đọc và lan truyền rộng rãi trên mạng, trang blog của họ có số lượng người truy cập lên đến hàng triệu người, nổi tiếng như blogger Osin tức nhà báo Huy Đức (đã bị an ninh mạng đánh sập), blogger Người buôn gió, blogger Hiệu Minh (ở Mỹ), Vũ Đông Hà (ở Mỹ), Nguyễn Văn Tuấn (Úc), blog của anh Lê Diễn Đức (Ba Lan), blog quechoa của nhà văn Nguyễn Quang Lập, Phạm Viết Đào, Trương Duy Nhất, mẹ Nấm, v.v...Kể cả VOA, RFA, BBC cũng mở blog và những trang blog của nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc hay nhà báo Bùi Tín trên VOA rất được nhiều người vào đọc, comment, tranh luận sôi nổi. Nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc có nói một cái ý rằng một trong những cái đặc biệt của blog là người ta không chỉ đọc blog mà còn đọc những comment của người khác, nghĩa là có độc giả của blog và độc giả của độc giả nữa.
Bây giờ ở VN ngay cả dân làm báo chính thống cũng phải tìm đọc blog để có thêm thông tin, còn những người nào có sử dụng internet và quan tâm đến tình hình chính trị xã hội của VN thì đều có sử dụng blog hoặc ít nhất là có đọc blog và cho rằng đọc blog còn có nhiều thông tin nhanh nhạy, trung thực, thú vị hơn là đọc báo của nhà nước bởi vì hơn 700 tờ báo ở VN thật ra chỉ nói cùng một giọng, có cùng một ông Tổng biên tập là Trưởng ban văn hóa tư tưởng mà thôi. Tất cả những thông tin mà báo chí nhà nước VN không đưa hoặc chỉ đưa một phần hoặc xuyên tạc, đưa không đúng sự thật thì người dân chỉ có thể tìm biết được sự thật từ báo chí hải ngoại, các diễn đàn độc lập và trên thế giới blog. Thậm chí trong nhiều vụ việc phát hiện đầu tiên là từ các nhà dân báo. Còn đối với báo chí hải ngoại, đối với đồng bào VN ở nước ngoài thì những thông tin trên các blog là rất quý vì nó là do những người đang sống trong nước viết lên, nó đa dạng vì người viết thuộc đủ mọi giới, mọi thành phần trong xã hội. Một số báo, đài ở hải ngoại và các diễn đàn độc lập lại có thêm mục điểm blog hoặc sử dụng lại những bài viết hay trên blog.
Hiện tại có đến hàng trăm blogger có bài viết thuộc loại có chất lượng trên multiply, blogspot và wordpress. Sau này khi hệ thống facebook trở nên phố biến thì mạng xã hội này với tính chất liên kết rất rộng rãi của nó đã có những ưu điểm vượt trội riêng. Dân blogger, nhất là giới trẻ, tha hồ sử dụng facebook để chia sẻ, lan truyền thông tin với tốc độ cực nhanh. Trên facebook bây giờ cũng đã hình thành nhiều trang, nhiều nhóm hoạt động rất mạnh và nhà nước Việt Nam cũng đã tìm cách ngăn chặn facebook vì sự lợi hại của nó.
Nói tóm lại, sự phát triển của mạng lưới blog ở VN hiện nay đã thực sự trở thành một kênh truyền thông “lề trái” có sức mạnh riêng. Còn nhà nước VN thì đã thực sự xem cái việc đánh phá blog là một trong những chủ trương nhất quán của họ bên cạnh việc đánh phá các trang báo mạng. Kết quả là VN tiếp tục trở thành một trong những quốc gia là kẻ thù của internet và có thành tích tệ hại về mặt tự do ngôn luận trước thế giới. Song, thế giới blog vẫn không dễ gì bị dập tắt cho dù nhà nước VN đã huy động tối đa lực lượng đánh phá, như lời Trung tướng công an Vũ Hải Triều đã khoe khoang là “trong thời gian qua bộ phận an ninh của ta đã đánh sập hơn 300 trang báo mạng và blog có nội dung xấu”, bởi vì đánh sập blog này thì blog khác mọc lên, trù dập blogger này làm cho người ta phải sợ hãi mà im tiếng thì lại có blogger khác xuất hiện. Các blogger-những nhà dân báo đúng như tên gọi của họ có thể là bất kỳ ai trong nhân dân. Có thể bắt vài chục, vài trăm, vài ngàn blogger, nhưng không thể bắt hàng triệu người hoặc hơn nữa. Có thể bắt những blogger trong nước nhưng còn hàng bao nhiêu blogger VN ở nước ngoài, và cả một thế giới bạn bè khắp năm châu, Nhà Nước VN sẽ có thể làm gì?

LỜI KẾT
Trên con đường đấu tranh dân chủ vì một tương lai chung tốt đẹp hơn cho đất nước, có sự đóng góp không nhỏ của các blogger-những nhà dân báo VN. Ngược lại, phong trào đấu tranh dân chủ cũng không thể bỏ qua lực lượng này. Cần phải hỗ trợ những blogger có sẵn và lên tiếng khi họ bị nhà nước VN quấy nhiễu, bắt bớ đã đành, nhưng thiết nghĩ, những tổ chức, đảng phái đang hoạt động dân chủ cần phải chủ động nhân rộng thêm nhiều blog, nhiều cây bút nữa để phối hợp cùng các blogger, kết nối với họ. Bởi con đường truyền tải thông tin cũng như tiếp cận với giới trẻ, học sinh, sinh viên trong và ngoài nước nhanh nhất và hiệu quả nhất có lẽ là thông qua blog. Cần phải làm cho tiếng nói của cộng đồng blogger ngày càng mạnh mẽ hơn, đưa thông tin nhiều và nhanh hơn đến với người dân và làm cho nhà cầm quyền VN thực sự phải bất lực trong cuộc chiến trên thế giới mạng này.